Przez ostatnie lata w Polsce i na świecie obserwujemy stale rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną. W Polsce Krajowy System Elektroenergetyczny dysponuje wystarczającą ilością energii, aby pokryć potrzeby odbiorców. Jednak, okresowo, może dochodzić do sytuacji, w której cały układ narażony jest na problemy związane z niedoborem wymaganej mocy i trudnością w zachowaniu balansu między popytem a podażą. Dotyczy to w szczególności szczytowych godzin, kiedy występuje wysoki pobór energii elektrycznej. Potencjalnymi zagrożeniami, które mogą mieć wpływ na naruszenie równowagi są także ekstremalne warunki pogodowe, takie jak intensywne opady śniegu, bardzo silne wiatry, skrajnie wysokie bądź niskie temperatury oraz susza obniżająca poziom wody w rzekach. Następstwem tych sytuacji mogą być uszkodzone linie energetyczne, nieczynne elektrownie lub wzmożona praca klimatyzatorów. Należy również wziąć pod uwagę, że pomimo pełnej wydajności pracy elektrowni, zdarzają się ich awarie oraz nie zawsze dysponują pełną mocą ze względu na remonty czy modernizacje.
Rynek mocy w Polsce jest mechanizmem rynkowym mającym za zadanie zapewnić bezpieczeństwo energetyczne kraju oraz ciągłość dostaw energii elektrycznej. System ten nie jest nowością, został już przetestowany w innych krajach Unii Europejskiej. Wprowadzenie rynku mocy oznacza zmianę rynku energii z jednotowarowego na dwutowarowy, gdzie transakcjom kupna-sprzedaży będzie podlegać nie tylko wytworzona energia elektryczna, ale również moc dyspozycyjna netto, czyli sama gotowość do dostarczenia energii do sieci. Jest to rozwiązanie, które uelastycznia popyt na energię elektryczną i aktywizuje zarządzanie zużyciem energii.
Ustawa zakłada również bezpieczny i stały rozwój OZE (elektrownie wiatrowe, instalacje fotowoltaiczne), które pomimo wielu zalet oraz pozytywnego wpływu na środowisko, charakteryzują się dużą nieprzewidywalnością w produkowanej energii. Obecnie stabilność systemu energetycznego opiera się na konwencjonalnych źródłach energii. Jednocześnie rola odnawialnych źródeł energii rośnie i ma pierwszeństwo we wprowadzaniu energii do sieci. Nie pozostaje to bez wpływu na pracę tradycyjnych elektrowni, które będąc w pełni sterowalnymi źródłami muszą pozostać w stałej gotowości do podjęcia pracy w przypadku jego braku ze strony źródeł OZE.
Wraz z wprowadzeniem rynku mocy została wdrożona usługa “obowiązku mocowego”. Jednostki wytwórcze, które zostały nim objęte są zobowiązane do pozostawania w gotowości do dostarczenia mocy oraz dostarczenia jej do systemu w okresie zagrożenia za odpowiednim wynagrodzeniem. Wybór jednostek rynku mocy jest dokonywany w wyniku aukcji. Aby móc do niej przystąpić, należy przejść przez proces certyfikacji ogólnej, która odbywa się corocznie w pierwszym tygodniu stycznia i kończy się nie później niż w 10 tygodniu danego roku. W tym roku certyfikacja ogólna rozpoczęła się 5 stycznia i do dziś, tj. 14 stycznia możliwe jest składanie wniosków. W kolejnych etapach wnioski podlegają weryfikacji, a zakończenie całego procesu datowane jest na 12 marca 2021 r. Certyfikacja ogólna ma na celu pozyskanie informacji o jednostkach fizycznych i wpisanie ich do rejestru rynku mocy. Właściciel jednostki fizycznej wytwórczej istniejącej, której moc osiągalna brutto jest nie mniejsza niż 2 MW, jest obowiązany zgłosić jednostkę fizyczną wytwórczą do certyfikacji ogólnej. Dla mniejszych podmiotów uzyskanie wpisu jest dobrowolne. Polskie Sieci Elektroenergetyczne udostępniają obszerną instrukcję [aż 86 stron!] złożenia wniosku o wpis do rejestru. Sam proces jest bardzo złożony, ponadto PSE dokładnie bada każdy dokument. Nawet najmniejszy popełniony błąd podczas procesu certyfikacji powoduje brak możliwości generowania przychodów z mechanizmu rynku mocy. Dlatego tak ważne jest, aby skrupulatnie podejść do tematu. Proces certyfikacji ogólnej jednostek w Lerta przeprowadzany jest przez naszych ekspertów bezpłatnie, o ile jednostka w trakcie przystąpienia do aukcji decyduje się dołączyć do Wirtualnej Elektrowni Lerty.
W ciągu roku przeprowadzane są aukcja główna oraz aukcje dodatkowe. Aukcja główna przeprowadzana jest corocznie i jest aukcją bieżącego roku kalendarzowego, natomiast aukcje dodatkowe są aukcjami mocy, w której okresem dostaw jest kwartał danego roku kalendarzowego. Certyfikacje do tych aukcji rozpoczynają się 14-16 tygodni przed planowaną aukcją.
Z rynkiem mocy ściśle związany jest rozwój usługi DSR, czyli Demand Side Response. Usługa DSR to dobrowolne i czasowe obniżenie przez odbiorców zużycia energii elektrycznej bądź przesunięcie w czasie jej poboru na polecenie Polskich Sieci Elektroenergetycznych w zamian za wynagrodzenie. Program funkcjonował w latach 2017-2020 i na jego bazie została wypracowana Usługa Interwencyjnej Redukcji Poboru. Nowa formuła programu jest mniej skomplikowana i bardziej przystępna dla wykonawców. Interwencyjna Redukcja Poboru jest również programem, który przyczynia się do zachowania stabilności w przypadku wystąpienia zagrożenia niedoboru energii. Każdy podmiot o mocy 1MW może samodzielnie przystąpić do programu bądź dołączyć do agregatu, który został zatwierdzony przez PSE. Jednostki o mocy mniejszej niż 1 MW muszą przyłączyć się do agregatu. Należy wziąć pod uwagę, że deklarowana moc przy przystąpieniu do Interwencyjnej Redukcji Poboru może być mniejsza niż całkowite możliwości podmiotu. Lerta jest także jedynym agregatorem niezależnym od spółek państwowych, co przekłada się na elastyczność przy formułowaniu warunków współpracy. Jako spółka zarządzająca Wirtualną Elektrownią jest przygotowana na niestabilność produkcji i przejmuje całą odpowiedzialność wobec PSE za ewentualne niewykonanie obowiązku mocowego chroniąc tym samym przed karami finansowymi. Ponadto, jako agregator, Lerta przejmuje całą komunikację z PSE oraz udziela pomocy w uzyskaniu certyfikatów, które są niezbędne do pełnienia usługi Interwencyjnej Redukcji Poboru. Każdy podmiot, który chciałby świadczyć Usługę Interwencyjnej Redukcji Poboru ma dowolność w sposobie jej świadczenia – może tego dokonać poprzez zmniejszenie zapotrzebowania, odłączenie od sieci bądź uruchomienie generacji wewnętrznej. Czas na zgłoszenie się do agregatora Lerty mija 30 września 2021 r. Biorąc pod uwagę konieczność zatwierdzenia jednostki oraz wypracowania sposobu redukcji, warto rozważyć chęć zgłoszenia do udziału z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem. Przystąpienie do programu z agregatorem jest znacznie prostsze oraz zmniejsza ryzyko firmy. Lerta opracowuje cały plan redukcji oraz zapewnia całodobowe wsparcie techniczne. Następnie po zatwierdzeniu jednostki, przeprowadzany jest obowiązkowy test redukcyjny, który potwierdza możliwości redukcyjne agregatu.
Koszt funkcjonowania rynku mocy wyniesie ponad 5,5 mld zł. Pokryją go wszyscy odbiorcy energii elektrycznej w postaci tzw. opłaty mocowej. Początkowo planowano ją wprowadzić w październiku 2020 roku, ostatecznie termin wejścia został przesunięty na 3 miesiące później, czyli 1 stycznia 2021 roku. Wpływy z opłaty będą przeznaczone na budowę nowych mocy wytwórczych oraz utrzymanie i modernizację obecnych źródeł. Firmy energetyczne zyskają finanse, które znacznie polepszą ich sytuację oraz pokryją utrzymanie rezerw mocy.
Skutki wprowadzenia opłaty mocowej odczują zarówno przedsiębiorcy jak i osoby fizyczne. Dla gospodarstw domowych będzie to niewielka stała stawka miesięczna uzależniona od rocznego zużycia energii. Jednak biznes energochłonny zaboli mocno. Przedsiębiorcy zapłacą najwięcej za pobór energii w szczytowych godzinach, czyli w okresie największego zapotrzebowania na moc. Godziny te zostały wyznaczone przez Prezesa URE pod koniec listopada 2020 r. i obejmują dni od poniedziałku do piątku od 7 rano do godziny 22:00.